Co to jest nieśmiałość ?
Definicji jest kilka – dla jednych jest to chwilowy stan onieśmielenia czy skrepowania, dla innych nieuzasadniony lęk przed wystąpieniem publicznym, może też być powiązana ze stanem chorobowym z poważnymi objawami psychicznymi i fizycznymi. Osoby nieśmiałe żyją w poczuciu lęku i dyskomfortu.
Nieśmiałość można zaobserwować już u bardzo małych dzieci. W żłobku, przedszkolu są maluchy, którym trudno wejść w grupę, bawić się z innymi, recytować wierszyki podczas przedstawienia. Dzieci te są zwykle płaczliwe, mniej spontaniczne, wycofane i częściej smutne.
Czy każde spokojne dziecko jest dzieckiem nieśmiałym?
Niekoniecznie, może mieć po prostu spokojny temperament. Nieśmiałe dziecko to takie które:
- unika kontaktu z innymi dziećmi,
- spokojnie bawi się samo w przedszkolu,
- nie odpowiada na pytania,
- chowa się za rodzicem, gdy pojawia się ktoś obcy,
- ukrywa twarz w dłoniach,
- ma niechęć do publicznych wystąpień,
- w zabawach dziecięcych uczestniczy biernie,
- podczas przerw w szkole spędza czas samotnie,
- cicho mówi, itp.
Jednocześnie żadne z tych zachowań, a nawet kilka z nich razem, nie świadczą od razu o nieśmiałości.
Nieśmiałe dzieci często boją się, gdy są wśród ludzi, a więc nie walczą o zabawki, nie próbują forsować własnych pomysłów, podczas zabaw , w przedstawieniach odgrywają najmniej wymagające role. Zwykle dzieje się tak za zgodą i aprobatą nauczycieli i rodziców. Rodzic widząc jak bardzo dziecko stresuje się podczas wystąpienia publicznego zwykle interweniuje u nauczyciela próbując ochronić dziecko. Chronienie dziecka przed trudnymi sytuacjami pozbawia go możliwości nauczenia się, jak radzić sobie w rudnej sytuacji.
Dzieci nieśmiałe są też zazwyczaj bardzo grzeczne, posłuszne, nie sprawiają trudności wychowawczych . Dlatego część rodziców nie uważa , że nieśmiałość warto przełamywać. Niektórzy sądzą, że dziecko z nieśmiałości wyrośnie. Doświadczenie pokazuje, że z nieśmiałych dzieci najczęściej wyrastają nieśmiali nastolatkowie i potem nieśmiali dorośli, często mający żal do rodziców o to, że nie pomogli im nieśmiałości przełamać.
Nieśmiałość przypomina psychiczny paraliż – składa się z przykrych uczuć , obezwładniających myśli na swój temat , bojaźliwość i niepewności siebie, przewrażliwienia, rozdrażnienia, nieufności oraz poczucia skrępowania w obecności innych. Nasila się od lekkiego niepokoju do aż do paniki i chęci natychmiastowej ucieczki. Uczuciom towarzyszą objawy takie jak: czerwienienie się lub gwałtowna bladość, wzmożone bicie serca, oblewanie się potem, niemożność wydobycia głosu z gardła, jąkanie się , drżenie rąk i nóg.
Nieśmiałość może poważnie utrudniać rozwój dziecka, szczególnie w zakresie umiejętności społecznych. W przedszkolu i w szkole dziecko ma do wykonanie ważne zadanie rozwojowe: nauczyć się porozumiewania się z ludźmi, budowania relacji, nawiązywania więzi koleżeńskich. Nawiązywanie pierwszych przyjaźni i związków miłosnych to ważne zadanie okresu nastoletniego. Nieśmiałe dzieci i młodzież gorzej sobie radzą z osiąganiem tych zadań rozwojowych. Szczególnie widoczne jest to u nastolatków, które ze względu na nieśmiałość mają trudności w budowaniu więzi z rówieśnikami.
Nieśmiałość może być chwilowym onieśmieleniem, które najczęściej dotyczy sytuacji nowych, mały człowiek jeszcze nie potrafi się w nich odnaleźć. Lęk blokuje wtedy racjonalne myślenie, ponieważ sytuacja przerasta możliwości dziecka. Z upływem czasu i doświadczania różnych sytuacji dziecko uczy się radzić sobie w nich.
Nieśmiałość może być zjawiskiem przejściowym w życiu dzieci i młodzieży jako normalny przejaw w kryzysowych sytuacjach w opanowywaniu nowych umiejętności i kształtowania się osobowości. Nastolatek obawia się negatywnych opinii, które przewiduje będąc świadom swoich braków i niedostatków. Przejawia się tylko w niektórych sytuacjach, np. gdy uczeń czuje się niepewnie w szkole podczas kontroli wiedzy, w towarzystwie, gdy boi się ośmieszenia, obawia się kompromitacji.
Nieśmiałość może też być cechą osobowości człowieka, wtedy, gdy jest stała, niezmienna i bardzo komplikuje życie. Osoba nieśmiała błędnie odbiera postawy innych wobec siebie jako negatywne i zagrażające, co utrudnia nawiązanie dobrych kontaktów towarzyskich. Osoba nieśmiała ma trudności z obroną własnych praw i poglądów.
Blaski nieśmiałości?
Korzyści, czyli pozytywne strony nieśmiałości to: wrażliwość, skromność, ostrożność, takt, polepszenie samopoczucia otoczenia, któremu nie przeszkadza się „błyszczeć” w towarzystwie, wygodna postawa obserwatora wydarzeń, unikanie podejmowania ryzyka związanego z wysunięciem się na pierwszy plan i ryzyka budowy związków uczuciowych, pozbawiona dominacji ugodowa postawa, wygodniejsze życie, zwolnienie siebie z wprowadzania zmian w życiu, otrzymywanie od otoczenia pomocy i wsparcia, gdy coś pójdzie nie tak jakby się chciało, komfort obwiniania o niepowodzenia osoby, której pozwala się sobą kierować.
Niestety w dorosłym życiu więcej jest strat niż korzyści z bycia osobą nieśmiałą.
Są to: poczucie bycia kimś gorszym niż inni, zażenowanie w obecności innych, skrępowanie, napięcie, nadmierne skupianie się na sobie połączone z przesadną i zbyt częstą analizą własnych działań, nieumiejętność swobodnego rozmawiania z ludźmi, poczucie, że stale jest się jak na próbie generalnej – obserwowanym i ocenianym, trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu przyjaznych więzi, poczucie bycia samotnym, mimo, że tego się nie chce, niechęć do podejmowania wyzwań życiowych, uzależnienie się od osób które wydają się mądrzejsze od nas, litowanie się nad sobą jako ucieczka od trudności, lekceważenie przez otoczenie, niedocenianie przez siebie swoich licznych mocnych stron, niska samoocena prowadząca często do depresji, czego następstwem często są bóle głowy, brzucha i kręgosłupa, uczucie słabości , kłopoty ze snem, mdłości, biegunka, oblewanie się potem, wrzody żołądka, nadciśnienie, spadek odporności organizmu.
Skąd bierze się nieśmiałość?
Przyczyny są złożone: wyposażenie genetyczne człowieka, od których zależy odporność układu nerwowego na stres.
Drugi czynnik to środowisko społeczne dziecka określający style wychowawcze stosowane przez rodziców. To właśnie relacje z rodzicami uczą dzieci późniejszych kontaktów z innymi ludźmi.
Wyróżniamy podstawowe style wychowania przyczyniające się do powstania nieśmiałości u dziecka.
W rodzinach konserwatywnych i restrykcyjnych przeważnie wymaga się od dzieci postawy uległej i podporządkowanej. Może to powodować obniżenie poczucia własnej wartości oraz potrzebę bycia podporządkowanym.
Rodzice, którzy zaniedbują rozwój swoich dzieci mogą przyczynić się do powstania u niego nieśmiałości. Jeśli dziecko czuje się zaniedbane i ignorowane to nie myśli o sobie jako o kimś ważnym, wartościowym i potrzebnym.
Zaniedbywanie to niezaspakajanie potrzeb materialnych – pokarmu, zabawek, ubioru , pomocy szkolnych, ale też pośpiech, zapracowanie, brak czasu dla dziecka, brak zainteresowania jego problemami i uczuciami. Używanie materialnych nagród w celu wynagrodzenia dziecku braku zainteresowania nim i poświęcania mu uwagi i czasu, skutkuje wycofaniem się i poczuciem odrzucenia.
Kolejna przyczyna nieśmiałości to traumatyczne przeżycia w rodzinach patologicznych, gdy zaniedbywane są fizjologiczne potrzeby dzieci. Wycofywanie się, zachowanie nieśmiałe są sygnałem o kryzysie.
Również nadopiekuńczy rodzice mogą przyczynić się do powstania nieśmiałości u swoich pociech. Poświęcanie zbyt dużej uwagi poczynaniom dziecka wzmaga w nim lęk i poczucie nieustannej kontroli. Dziecko czuje, że nie może pokierować sytuacją na swój sposób. Skutkuje to brakiem pewności siebie, pomniejszeniem wiary we własne możliwości i umiejętności. Wyręczanie dziecka uniemożliwia mu samodzielne działanie. Jeśli dodatkowo opiekunowie wielokrotnie podkreślają znaczenie swojego poświęcania się i zaangażowania, młody człowiek ma poczucie winy, że nigdy sam nie będzie tak doskonałym rodzicem.
Jeśli rodzice stawiają zbyt wygórowane wymagania dziecku, również przyczyniają się do powstania u niego nieśmiałości. Dziecko nie jest w stanie sprostać oczekiwaniom rodziców. Rodzi to u niego poczucie mniejszej wartości, kompleksy z poczuciem winy. Zdarza się, że nauczyciele pogłębiają dramatyczną sytuację nieśmiałego dziecka. Przykładem takiego postępowania jest bezwzględne egzekwowanie wiedzy lub zadań domowych na forum klasy, zwracania się do ucznia w przedmiotowy, obrażający sposób , czy nie zachowanie dyskrecji na temat sytuacji domowej dziecka.
Już jutro część II!
Przygotowała – psycholog PPP Wałbrzych
