„CHODZI MI O TO, ABY JĘZYK GIĘTKI POWIEDZIAŁ WSZYSTKO,
CO POMYŚLI GŁOWA” JULIUSZ SŁOWACKI
Dzieci często pytają jak to się dzieje, że ludzie mówią, co to jest mowa?
Co odpowiedzieć?
Najlepiej zacząć w prostej formie odpowiedzieć, tak jakby to zrobił neurolog… czyli, że najbardziej rozwiniętą częścią mózgu jest kora mózgowa. To właśnie kora mózgowa odpowiada za pamięć /razem z hipokampem/, język, mowę i myślenie. To właśnie w korze znajduje się ośrodek mowy. Mówienie czyli formułowanie zdań jest cechą wyłącznie ludzką. Mowa polega na tym, ze z ograniczonej liczby słów potrafimy stworzyć nieograniczoną liczbę zdań, wyrazić i ubrać w słowa każdą myśl. Kora hamuje emocje pochodzące z układu limbicznego. Dzięki temu kontroluje to, co sprawia, że zachowujemy się racjonalnie. Kontrolujemy swoje zachowanie i to co mówimy. Najmłodszym ewolucyjnie płatem kory mózgowej jest kora przedczołowa. Znajduje się za Twoimi oczami. Pracuje wtedy, gdy planujesz, co będziesz robić, jak wyobrażasz sobie przyszłość. To właśnie ją ćwiczysz w dużej mierze w szkole. Kora przedczołowa to część większej kory czołowej. W jej tylnych częściach jest obszar, który kieruje ruchami dowolnymi, czyli takimi które wykonujemy świadomie – jest to kora motoryczna. W jej lewej części leży tzw.obszar Broki, umożliwiający ubieranie myśli w słowa. Obszar Broki często ulega uszkodzeniu np.podczas udaru mózgu czyli takiego stanu, gdy do części naszego mózgu nie może dotrzeć krew, a wtedy neurony nie są odpowiednio „karmione” tlenem i substancjami odżywczymi. Chory rozumie, co się do niego mówi, ale nie jest w stanie wypowiedzieć żadnych słów lub mówi bardzo niewyraźnie. Równie ważny dla naszej mowy jest drugi obszar zwany ośrodkiem Wernickego. Obszar ten jest położony w płatach skroniowych, pozwala on nam rozumieć zdania. Uszkodzenie tego obszaru powoduje, że rozumiesz wszystkie słowa, ale nie mają one dla Ciebie żadnego sensu.
Inaczej „mowę” opisałby językoznawca – według niego mowa to podstawowy środek porozumiewania się między ludźmi. Za pomocą mowy ludzie przekazują sobie informacje, wyrażają uczucia, dyskutują. Mowa – to społecznie wprowadzony system znaków i reguł operowania nim; mowa to używanie języka, a język to system znaków, dźwięków, służący do porozumiewania się i mający kulturowe wartości.
Logopeda zwróciłby uwagę na aspekt „mówienia” – jako indywidualnej czynności, której warunkiem jest sprawny analizator słuchowy, prawidłowo funkcjonujący układ nerwowy w ośrodku mówienia, sprawny aparat artykulacyjny oraz niezbędny na w pierwszym etapie rozwoju mowy – kontakt ze światem, z drugim człowiekiem. Cechą mowy jest zabarwienie emocjonalne (tonacja, barwa), zasób słów, poprawność gramatyczna, wyrazistość, płynność, tempo.
Językoznawca zaś wyróżniłby mowę: słowną i pisaną. A psycholog: wewnętrzną i zewnętrzną. Mowa pisana jest bardziej trwała od mówionej. Dzięki niej możemy utrwalać dorobek naukowo-kulturowy wielu pokoleń. Oprócz funkcji komunikatywnej mowa spełnia funkcję ekspresywną, która umożliwia wyrażanie stanów emocjonalnych. Środkami wyrazowymi mogą być gesty, mimika, pauzy, intonacja głosu. Dzięki nim mowa nabiera głębszego znaczenia. Inną funkcją mowy jest funkcja impresywna, pozwalająca na oddziaływanie na innych. Taka rolę pełnią prośby, polecenia, zakazy, rozkazy. Celem ich jest wywołanie zmian w zachowaniu odbiorcy. Ważna jest również funkcja regulacyjna – dzięki niej stosujemy się do zakazów, poleceń lub przeciwstawiamy się im. Za pomocą mowy wewnętrznej kierujemy naszymi czynnościami, dzięki planowaniu czynności przewidujemy ich skutek. Za pomocą mowy zdobywamy i systematyzujemy wiedzę, pełni więc ona funkcję poznawczą.
Jedno jest pewne, mowa to pojęcie bardzo szerokie. Warto więc rozwijać, to co jest cechą typowo ludzką. Umieć słuchać, rozumieć to co inni chcą nam przekazać, wzbogacać słownictwo, rozwijać umiejętność komunikowania się z innymi, dużo czytać, śmiało wypowiadać się w celu werbalizacji swoich myśli i to co dla niejednego ucznia jest zmorą – starać się przestrzegać reguł gramatycznych, ortograficznych.
Powodzenia.
logopeda A.S-K
